Là địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, Đồng Nai đã sớm nhận thấy tầm quan trọng của việc rút ngắn khoảng cách số vùng miền. Với phương châm “không ai bị bỏ lại phía sau trong thời đại số”, trong năm 2025, Sở Dân tộc và Tôn giáo đã phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ khởi động kế hoạch nhằm từng bước đưa kỹ năng số đến với đồng bào tại các địa phương như Định Quán, Tân Phú, Cẩm Mỹ…
Bà con dân tộc thiểu số tham gia khóa học Bình dân học vụ số dưới nhà sản.
* Khi “trường học số” đến tận ngõ
Không ồn ào khai giảng, không bàn ghế ngay ngắn như lớp học thông thường, những buổi “tập huấn công nghệ” trong phong trào “Bình dân học vụ số” cho đồng bào dân tộc thiểu số ở Đồng Nai diễn ra tại các Trung tâm Văn hóa học tập cộng đồng, giản dị trong nhà văn hóa thôn hoặc đôi khi là dưới chân nhà sàn của thôn. Nhưng chính tại những nơi tưởng chừng mộc mạc ấy, những con chữ “số” đầu tiên đang đến với đồng bào dân tộc thiểu số – nhẹ nhàng, bền bỉ và thực sự chạm tới cuộc sống.
Mở đầu hành trình đưa con chữ số đến bản làng, Hội nghị tập huấn cung cấp thông tin cho người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh được tổ chức vào ngày 08/5/2025. Theo Phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Võ Hoàng Khai, để triển khai phong trào “Bình dân học vụ số” một cách hiệu quả, cần phát huy vai trò của lực lượng cốt cán cơ sở, đặc biệt là những người có uy tín trong cộng đồng dân tộc thiểu số, già làng, trưởng bản, làm “hạt nhân” lan tỏa tri thức số, hướng dẫn thực hành chuyển đổi số đến từng hộ gia đình, từng người dân.
Tiếp theo đó, vào tháng 5/2025, Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Đồng Nai phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ bắt đầu triển khai các lớp tập huấn lưu động tại những địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, như các huyện Định Quán, Tân Phú, Cẩm Mỹ, Xuân Lộc, Trảng Bom…
Mỗi lớp học tập trung vào đối tượng là đồng bào dân tộc thiểu số, người lớn tuổi, phụ nữ, người chưa có điều kiện tiếp cận thiết bị công nghệ.
* “Cầm tay chỉ việc” – cách học phù hợp với người đồng bào dân tộc thiểu số
Tại xã Thanh Sơn (huyện Định Quán), lớp học được tổ chức ngay tại hội trường nhà văn hóa ấp 6. Hơn 100 người dân tộc Mạ, Chơ Ro, S’tiêng đến từ sáng sớm để tham gia lớp học với tinh thần đầy hào hứng. Những giảng viên không chuyên – là cán bộ của Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Dân tộc và Tôn giáo, cán bộ của xã và người có uy tín – bắt đầu từ thao tác nhỏ nhất: bật/tắt wifi, mở máy ảnh, tải ứng dụng Zalo, nhập văn bản bằng giọng nói…
Bà K’Liêng, 59 tuổi, lần đầu tiên biết gọi video cho con gái đang làm công nhân ở Bình Dương. “Khi xã có thông báo lớp học này miễn phí, lại có thầy cô hướng dẫn tận tình, tôi nghĩ mình đi học thử coi sao. Ở nhà con cái cứ bảo ‘mẹ phải biết nhắn tin, gọi video’, nên tôi cũng muốn theo kịp tụi nhỏ. Hồi trước nó gửi hình, tôi không dám bấm sợ hư máy. Giờ thì bấm rồi cười luôn”, bà khoe.
Cách dạy “một kèm một”, không đặt nặng lý thuyết, lấy ứng dụng thực tế làm trung tâm đang phát huy hiệu quả. Những bài học gần gũi: “Tìm giá lúa hôm nay trên Google”, “Gửi ảnh sản phẩm nông sản qua Zalo”, “Xem tin thời tiết mưa nắng”, “Đăng ký khám bệnh qua mạng”, “Nhận diện tin giả trên Facebook”… không chỉ hữu ích mà còn làm tăng sự hứng thú học tập của người dân.
Là một trong những người trực tiếp tham gia các lớp phổ cập kiến thức số cho đồng bào dân tộc, anh Phan Ngọc Xuân Duy chia sẻ: “Lúc mới bắt đầu lớp học, tôi khá lo vì đa số bà con lớn tuổi, chưa từng dùng điện thoại thông minh. Có bác còn tưởng chỉ cần bấm nút là… mất hết dữ liệu! Nhưng chính sự chân thành và ham học hỏi của bà con đã tiếp thêm động lực cho chúng tôi. Mỗi ngày, tôi đều hướng dẫn từng thao tác nhỏ: cách mở máy, kết nối Wi-Fi, gọi video, tìm thông tin trên Google… Nhìn những ánh mắt, nụ cười tươi vui của các bác lớn tuổi lần đầu tiên biết sử dụng những tính năng thông minh từ điện thoại để phục vụ cho nhu cầu cuộc sống, tôi thấy rõ công nghệ không còn là thứ xa lạ, mà là cầu nối yêu thương nếu chúng ta mang nó đến đúng cách.Với tôi, đây không đơn thuần là một lớp học công nghệ, mà là hành trình xóa đi khoảng cách số, thắp sáng niềm tin, giúp bà con cảm thấy mình không bị bỏ lại phía sau.”
* Những khó khăn không làm chùn bước
Dù mang lại hiệu quả bước đầu tích cực, nhưng việc triển khai phong trào “Bình dân học vụ số” cũng đối mặt với nhiều khó khăn.
Theo chia sẻ của ông Đặng Viết Phương Nam – Trưởng phòng Đổi mới sáng tạo, Trung tâm Khoa học và Công nghệ (Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Đồng Nai), khó khăn đầu tiên là thiếu thiết bị công nghệ. Một thực tế hiện nay là nhiều người dân không có điện thoại thông minh, hoặc dùng điện thoại cũ, hạn chế chức năng. Thứ hai là trình độ người dân không đồng đều, có lớp, học viên không biết chữ; có lớp lại có người trẻ đã quen dùng mạng xã hội, gây khó khăn cho việc giảng dạy đồng bộ.
Bên cạnh đó, việc kết nối Internet chưa ổn định tại một số khu vực xa trung tâm cũng làm cho quá trình hướng dẫn, phổ cập kỹ năng số cho đồng bào bị gián đoạn. Đặc biệt, là việc thiếu tài liệu phù hợp khi có nhiều nội dung chưa có bản tiếng dân tộc hoặc hình ảnh minh họa đủ trực quan.
Tuy vậy, “trong cái khó, ló cái khôn”. Với sự kiên trì và linh hoạt trong phương pháp tổ chức đang là chìa khóa để phong trào tiếp tục lan tỏa. Nhiều lớp học được tổ chức theo mô hình “một học viên cũ kèm một người mới” hay phát huy vai trò của người có uy tín và cán bộ cơ sở như những “gia sư số” tại chỗ.
Một điểm mới đáng chú ý trong triển khai là phương pháp đào tạo theo nhu cầu. Đây được coi là “chìa khóa” để thành công. Theo đó, trước khi mở lớp tuyên truyền, các cán bộ làm công tác dân tộc tôn giáo tại địa phương thường khảo sát trước: bà con muốn học gì? Mục đích dùng điện thoại để làm gì? Qua đó, nội dung giảng dạy được điều chỉnh linh hoạt, tránh áp đặt, tăng tính thực tiễn.
Tại xã Xuân Tây (huyện Cẩm Mỹ), sau khảo sát, cán bộ phát hiện bà con quan tâm nhiều nhất đến “bán hàng online”. Một nhóm hướng dẫn viên công nghệ đã lập fanpage, giúp bà con chụp ảnh sản phẩm, viết bài giới thiệu và quảng bá đặc sản địa phương như chuối sấy, cà phê, hạt điều, tiêu, sầu riêng.
“Trước đây, hạt điều nhà tôi chỉ bán quanh xóm hoặc trong xã, giá cả bấp bênh. Từ khi biết bán online, tôi đăng bài lên Facebook, khách ở tận Hà Nội, Đà Nẵng cũng đặt mua,” bà Nông Thị Dền, 55 tuổi, một nông dân tại ấp 2, xã Xuân Tây chia sẻ. “Ban đầu tôi run lắm, cầm điện thoại còn lóng ngóng, giờ thì biết quay video, nhắn tin chốt đơn luôn rồi.”
Chị Nguyễn Thị Phương, thành viên nhóm hướng dẫn viên công nghệ, cho biết: “Chúng tôi không chỉ giúp bà con bán hàng, mà còn hướng tới việc xây dựng thương hiệu cá nhân và sản phẩm địa phương trên nền tảng số. Cái quý nhất là sự tự tin và chủ động của bà con sau khi được tiếp cận công nghệ.”
Việc đưa nông sản “lên mạng” không chỉ mở ra cơ hội tiêu thụ rộng hơn mà còn góp phần nâng tầm giá trị sản phẩm địa phương. Nhiều đơn hàng đầu tiên tuy nhỏ, nhưng đã mang lại động lực lớn.
* Những tín hiệu tích cực từ cơ sở
Theo thống kê sơ bộ từ Sở Dân tộc và Tôn giáo, chỉ trong 1 tháng triển khai thí điểm, đã có hơn 24 lớp tập huấn được tổ chức tại 24 xã thuộc 7 huyện, thành phố nơi có đông đảo người đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, với gần 2.500 lượt người tham dự. Trong đó, tỷ lệ người tiếp tục sử dụng công nghệ sau lớp học đạt hơn 60% – một con số đầy khích lệ.
Ông Võ Hoàng Khai – Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Đồng Nai – cho biết: “Chúng tôi đang xây dựng bộ tài liệu giảng dạy riêng cho đồng bào dân tộc thiểu số, có minh họa trực quan, ngôn ngữ đơn giản, có thể tích hợp trên các nền tảng học tập số miễn phí. Sắp tới, mô hình này sẽ được nhân rộng sang các địa phương khác”.
* Từ lớp học nhỏ đến phong trào lớn
Không còn là những mô hình nhỏ lẻ, “Bình dân học vụ số” tại Đồng Nai đang từng bước trở thành phong trào xã hội hóa, với sự tham gia của nhiều lực lượng: chính quyền, doanh nghiệp công nghệ, hội phụ nữ, đoàn thanh niên, nhà trường và đặc biệt là người dân.
Phong trào không chỉ dừng ở việc “xóa mù số”, mà đang dần hình thành nền móng cho một cộng đồng số hóa – nơi người dân có thể chủ động tiếp cận tri thức, dịch vụ công, thị trường và cơ hội việc làm, mà không cần phải rời khỏi bản làng thân yêu của mình.
Cao Quỳnh Như